Mετάζωα (έλμινθες ή σκώληκες) και λοιμώξεις

Τα μετάζωα ή έλμινθες ή σκώληκες είναι πολυκυττάριοι οργανισμοί, ορατοί με γυμνό μάτι, των οποίων το μέγεθος μπορεί να φθάσει πολλά μέτρα. Αντιδιαστέλλονται με τα πρωτόζωα, που είναι μονοκύτταρα και εξελίχθηκαν σε μετάζωα. Άλλη μεγάλη συνομοταξία μετά τα μετάζωα είναι τα σπονδυλωτά.



Τα πολυάριθμα κύτταρα που συνθέτουν το σώμα των μετάζωων είναι οργανωμένα σε ιστούς διαφόρων τύπων, που επιτελούν διαφορετικές λειτουργίες, οι οποίες στα πρωτόζωα επιτελούνται από ένα μόνο κύτταρο.

Τα μετάζωα (metazoa) διαιρούνται σε αρκετές ομοταξίες:

Σπόγγοι: υπάρχουν περίπου 2.500 είδη, ένα είδος απ’ αυτούς είναι και οι σπόγγοι καθαριότητας που χρησιμοποιούμε.
Κοιλεντερωτά: Διακρίνονται σε τρεις ομοταξίες: τα υδρόβια, τα σκυφόζωα και τα ανθόζωα. Στην κατηγορία αυτή ανήκει και η μέδουσα και οι ανεμώνες της θάλασσας.
Εχινόδερμα. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν: ο κρίνος της θάλασσας ή ανθηδών, οι αστερίες ή σταυροί της θάλασσας, οι εχινοί, οι οφίουροι και τα ολοθούρια.
Σκώληκες.
Μαλάκια.
Οι σκώληκες που προκαλούν λοιμώξεις στον άνθρωπο ταξινομούνται με βάση τη μορφολογία τους σε δύο μεγάλες ομοταξίες: τους πλατυέλμινθες και τους νηματώδεις σκώληκες (ή νηματέλμινθες). Με τη σειρά τους, οι πλατυέλμινθες διακρίνονται περαιτέρω σε δύο μεγάλες υποομάδες: τους τρηματώδεις και τους κεστώδεις.

Νηματέλμινθες

Οι ώριμοι (ενήλικες μορφές) νηματέλμινθες έχουν σχήμα κυλινδρικό, «μονοκόμματο», νηματοειδές. Εξωτερικά περιβάλλονται από ένα ελαστικό ανθεκτικό χιτώνα, που αντέχει στα πεπτικά ένζυμα του εντερικού σωλήνα του ανθρώπου.

Το μέγεθος τους κυμαίνεται από μερικά χιλιοστά μέχρι πολλά εκατοστά του μέτρου. Έχουν διαφοροποιημένα συστήματα, όπως πεπτικό, μυϊκό και νευρικό. Επίσης το γεννητικό σύστημα είναι διαφοροποιημένο, με τους αρσενικούς να έχουν διαφορετικό μέγεθος από τους θηλυκούς.

Οι περισσότεροι νηματέλμινθες ζουν στο εξωτερικό περιβάλλον (νερό, έδαφος).

Στη ζωή τους (κύκλος ζωής), άλλοτε βρίσκονται στον άνθρωπο και άλλοτε στο εξωτερικό περιβάλλον ή σε ενδιάμεσους ξενιστές.

Ο πολλαπλασιασμός γίνεται με γονιμοποίηση στον άνθρωπο. Τα θηλυκά γεννούν αβγά ή προνύμφες, που είναι και οι λοιμογόνες μορφές από τις οποίες μολύνεται ο άνθρωπος. Τα αβγά που γεννούν τα θηλυκά αποβάλλονται με τα κόπρανα στο εξωτερικό περιβάλλον. Μετά την ωρίμανση τους στο εξωτερικό περιβάλλον, τα αβγά εκκολάπτονται και ελευθερώνονται οι νεαρές μορφές των νηματελμίνθων που ονομάζονται προνύμφες και τελικά εξελίσσονται σε ώριμους σκώληκες.

Η μόλυνση του ανθρώπου με τους νηματέλμινθες δημιουργεί πολλές φορές λοιμώξεις που άλλοτε προκαλούν πολύ ενοχλητικά συμπτώματα και άλλοτε πολύ σοβαρές βλάβες.

Τρηματώδεις σκώληκες

Οι ώριμοι τρηματώδεις σκώληκες έχουν σχήμα φύλλου με μορφή ωοειδή έως λογχοειδή, εκτός από μερικές εξαιρέσεις που είναι νηματοειδείς. Το μέγεθος τους κυμαίνεται από 2,ο μέχρι 8,ο εκ. Έχουν δύο μυζητήρες, έναν στο στόμα και έναν στην κοιλιά. Τα περισσότερα είναι ερμαφρόδιτα. Φέρουν δύο όρχεις και μια ωοθήκη. Εξαίρεση αποτελούν τα σχιστοσώματα που είναι γενετικά διαφοροποιημένα σε αρσενικά και θηλυκά.

Στον κύκλο ζωής τους συμμετέχουν ως ενδιάμεσοι ξενιστές ψάρια, αρθρόποδα, σαλιγκάρια.

Οι τρηματώδεις σκώληκες ανάλογα με τη θέση που προκαλούν λοίμωξη στον οργανισμό του ανθρώπου, διακρίνονται σε αυτούς που παρασιτούν α) στο αίμα, β) στο ήπαρ, γ) στο έντερο και δ) στους πνεύμονες.

Οι λοιμώξεις που προκαλούνται από τους τρηματώδεις σκώληκες εντοπίζονται σε χώρες και περιοχές (βιότοπους) που ευνοούν τους ενδιάμεσους ξενιστές.

Κεστώδεις σκώληκες

Οι κεστώδεις σκώληκες (η ονομασία τους έχει προέλευση από την Ελληνική λέξη κεστός = ζώνη ή ταινία) είναι επιμήκεις με μέγεθος που κυμαίνεται από μερικά εκατοστά (π.χ. εχινόκοκκος) μέχρι πολλά μέτρα (π.χ. ταινία η άοπλος). Το σώμα τους διαφοροποιείται. Διακρίνονται τρία μέρη:

κεφαλή (σκωληκοκεφαλή),
προγλωττίδες που όλες μαζί αποτελούν τη στροβίλη και
τον αυχένα, που βρίσκεται μεταξύ σκωληκοκεφαλής και προγλωττίδων και από τον οποίο παράγονται συνεχώς προγλωττίδες.
Δεν έχουν πεπτικό σύστημα, αλλά τρέφονται από τις ουσίες που υπάρχουν στο έντερο του ανθρώπου. Οι κεστώδεις σκώληκες είναι ερμαφρόδιτοι. Οι προγλωττίδες περιέχουν όρχεις και ωοθήκες. Γεννούν αβγά που λέγονται ογκόσφαιρες και περιέχουν έμβρυα, που αποβάλλονται μαζί με τις προγλωττίδες στα κόπρανα.

Στη ζωή τους η εξέλιξη τους περνάει μέσα από ένα ή δύο ενδιάμεσους ξενιστές. Με βάση τον κύκλο ζωής διακρίνονται:
α) στους κεστώδεις στους οποίους ο άνθρωπος είναι αποκλειστικά ο κύριος ξενιστής (π.χ. ταινία η άοπλη), β) στους κεστώδεις όπου ο άνθρωπος είναι ο κύριος και ενδιάμεσος ξενιστής (π.χ. ταινία η μονήρης) και γ) στους κεστώδεις στους οποίους ο άνθρωπος είναι μόνο ενδιάμεσος ξενιστής (π.χ. εχινόκοκκος).

Η μόλυνση του ανθρώπου γίνεται: α) με τη λήψη κυστικέρκου (ταινίες) που η ωρίμανση τους σε ενηλίκους σκώληκες γίνεται στο έντερο του ανθρώπου και β) με αβγά (εχινόκοκκος).

Ποιες λοιμώξεις προκαλούν

Πολλά μετάζωα προκαλούν λοιμώξεις στον άνθρωπο ιδιαίτερα σε περιοχές που επικρατούν κακές υγειονομικές συνθήκες.

Τυπικά παραδείγματα λοιμώξεων από μετάζωα είναι η οξυκουρίαση, η ασκαριδίαση, ο εχινόκοκκος. Στην Ελλάδα με την εφαρμογή υγειονομικών μέτρων σήμερα οι λοιμώξεις από μετάζωα έχουν σχεδόν εκμηδενιστεί.healthyliving.gr